Preek
Preek van zondag 24 november 2024
Een sterk geloof met sterke twijfel
Bij mijn emeritaat en afscheid van Wijk
Dit voorjaar las ik in Volzin, het magazine waar ik af en toe reclame voor maak, een mooi verhaal. Het ging over een mij onbekende Franse filosoof die in een essay had geschreven: ‘een sterk geloof gaat hand in hand met sterke twijfel’. Dat is mijn man, was mijn eerste reactie, ja dat ben ik. ‘Want ik kan aan alles twijfelen’ stond eveneens in dat artikel, ‘maar geloven is geen probleem meer’. Ook dat kan ik van harte beamen: twijfel genoeg, zonder dat geloven een probleem is. Volgens een goede collega heb ik zelfs iets piëtistisch, een innige vroomheid, maar dat is dan wel een postmoderne vorm van piëtisme die diep door alle twijfel heen ging. En dat is precies wat deze Franse denker bedoelt. Zwakke twijfel getuigt volgens hem van een zwak geloof. Zoiets geldt voor fanatici (of voor evangelisten), die zijn van binnen zo onzeker dat het aan hen vreet als iemand niet gelooft zoals zij. Maar een sterk geloof kenmerkt zich door sterke twijfel en heeft geen probleem met het ongeloof van anderen.
Om even door te gaan op die twijfel: de tijd dat geloven vanzelfsprekend was, ligt ver achter ons. Ja, in mijn kindertijd, toen vond ik het vreemd dat er mensen waren die niet of anders geloofden. Waarom was iedereen niet gewoon goed gereformeerd? Dat is in de 60 jaar daarna volledig omgekeerd. Vandaag lijkt, met name in ons deel van de wereld, ongeloof de nieuwe norm te zijn, en wordt religie nogal eens meewarig bekeken. Of waar geloof niet zomaar verdwenen is, daar merk je dat het leerstellige bouwwerk van het christendom niet meer gedeeld wordt. Dat sluitende systeem dat voor elke vraag een kant en klaar antwoord had. Ooit heb ik in de vorm van een twijfel-top-12 beschreven hoe al die oude antwoorden nu ter discussie staan, ook binnen de kerk zelf. Te vaak leeft daarin nog een feitenvrij geloof dat bijvoorbeeld geen rekening houdt met een evolutietheorie of met actuele inzichten in de Bijbel, theologie of andere wetenschappen.
Twijfel is inherent aan een sterk geloof, ook bij mij. Ik herken me in die vader uit Marcus 9, met zijn paradoxale uitroep: ‘Heer, ik geloof, help mij in mijn ongeloof’. Ja, nu de vanzelfsprekendheid verdwenen is, ontdek je des te beter dat geloof iets van een sprong, een waagstuk heeft. Omdat je niet meegaat in een kale, strikt rationele kijk op de wereld waarin dan geen plek is voor verwondering of mysterie. Je vermoedt bijvoorbeeld dat dit bestaan meer dan toeval is. Dat er, zonder evolutie te ontkennen, ook een scheppende kracht is in en achter deze veelkleurig wereld. En dat God mede uit is op ons als mensen met wie God in relatie kan treden en samenwerken. Onder andere om deze aarde bewoonbaar te maken en leefbaar te houden – iets waar we niet zo goed in blijken. Noem dat het understatement van deze zondag. Gelovigen ervaren − zo verwoord ik dat graag − dat God als geestelijke kracht op ons blijft inwerken om ons te inspireren tot verbondenheid en liefde. Als we daaruit leven, als we elkaar tot steun en troost worden en werken aan een wereld van heelheid, vrede en recht, geven we God handen en voeten in deze wereld. Zoals Jezus dat deed, toen Hij zich volledig heeft toegewijd aan de zaak, het koninkrijk van God, en zelfs bereid was daarvoor te sterven. Vanwege die toewijding mag Hij de ware zoon heten. Hij gaf God hier op aarde een gezicht.
Dat alles staat op het spel bij zo’n sterk geloof, dat steevast gepaard gaat met sterke twijfel. Want het wordt vaak door de harde werkelijkheid ondermijnd. Is het geen illusie? Zoiets zit ook in de woorden van die wanhopige vader met zijn zieke kind. Een aangrijpend beeld, dat me doet denken aan de huidige problemen in de Jeugdzorg. Bij stichting Binding, hier in Wijk, kreeg ik er het nodige van mee. Zoveel vertwijfelde ouders, zoveel kinderen – één op de 7, was deze week nog in het nieuws − die zorg nodig hebben terwijl de wachtlijsten groeien. Hoe gaan we dat niet alleen als politiek maar als samenleving oplossen? Deze vader, die bij Jezus komt, blijft er op zijn manier in geloven. Dat het anders, dat het beter kan. Dat de mensheid, dat deze wereld kan genezen, van onheil, van geweld en egoïsme, van onverschilligheid en kortzichtigheid. Zo’n tegendraads geloof blijft van grote betekenis, zeker in een tijd die iets onheilspellends en guurs heeft. Iets paradoxaals ook – want sinds de mensen niets meer geloven, geloven ze alles: nepnieuws, complotdenken, vul het maar aan. Of zoals ik onlangs nog hoorde: in lege hoofden is plaats voor een hoop onzin. Geloof kan die hoofden en harten vullen met hoop en liefde.
Twee dingen wil ik daar nog aan toevoegen, aan de hand van Handelingen en Micha. Eerst iets over die twijfel die zo hard toesloeg in de westerse wereld. Die hangt volgens mij nauw samen met het godsbeeld dat we vaak meekregen. God werd gezien als een uitvergroot mens, een Sinterklaasachtig wezen, ergens achter de wolken of buiten onze wereld. Die God was de grote regisseur achter het wereldgebeuren, die ook ons leven zou aansturen, inclusief de ziekte en rampspoed die je treffen. Van dat klassieke, wat we noemen theïstische beeld hebben velen, ik denk terecht, afstand genomen. In Handelingen 17 echter spreekt Paulus een heel andere taal. Hij heeft het over de God ‘in wie wij leven, ons bewegen en bestaan’, de God ook ‘uit wie wij voortkomen’. In het verlengde van die woorden gaf theoloog Frits de Lange ooit als gedachteoefening mee: ‘Probeer je God niet voor te stellen als een Punt, waartoe je je verhoudt, maar als een Ruimte die je omvat’. Een ruimte vol mogelijkheden waarin je, omringd door geestkracht en liefde, in alle vrijheid je weg zoekt. De drieslag van Handelingen 17 zet je op een ander spoor. Met het bevrijdende beeld aan van God die ruimte is en ruimte geeft, God die je draagt en omvat, en bij wie je in leven en sterven geborgen zijn.
Het tweede sluit aan bij Micha 6. Laat geloven toch vooral een wandeling met God zijn – een soort ruimtewandeling. Je kunt er ook een fietstocht van maken: oecumenisch voorman Wim van der Zee beschreef ooit hoe hij het liefst op de fiets al biddend zo maar wat zat bij te praten met God. Maar na de lelijke smak deze zomer houd ik het voorlopig toch liever bij wandelen. Geloven, bedoelt Micha, gaat niet om een leer die je moet beamen maar om een manier van leven in verbondenheid. In zijn drieslag draait het concreet om recht doen, betrouwbaar zijn en ootmoedig wandelen met God. Dat ‘ootmoedig’ kunnen mensen, die de hete adem van Friedrich Nietzsche in hun nek voelen, als slaafs of kruiperig ervaren. Maar toen ik die woorden eens nader onderzocht, bleek de beste vertaling een combinatie te zijn van bescheiden, opmerkzaam en weloverwogen – drie mooie ootmoedige deugden. En een bescheiden collega, wiens naam ik dus niet zal noemen maar met wie ik al jarenlang naar de fitness ga, tipte me op Eugene Peterson. Deze Amerikaan heeft de Bijbel op een eigentijdse, nogal vrije manier vertaald. Zo weet hij ook wel raad met Micha 6 vers 8, voor hem is het quite simple: Do what is fair and just to your neighbour, be compassionate and loyal in your love, and [de wandeling met God] don’t take yourself too seriously - take God seriously.
Na eerder die gedachteoefening is dat een mooie praktijk- en wandeloefening: ‘Neem jezelf niet te serieus, neem God serieus’. Zo heb ik het meer dan 38 jaar als predikant volgehouden in de kerk, en zo heb ik hier in Wijk ruim 7 jaar met veel plezier gewerkt. En ik geef dat nu graag als motto aan u allemaal door: ‘neem jezelf niet te serieus, neem God serieus’. Met alle geloof en twijfel die in je zit. Amen
terug
Agenda
Adventsvesper
wo 18 dec 2024 om 19:00Kerkdiensten:
Zondag 15 december, 11.00 uurGrote Kerk - Protestantse gemeente
Derde zondag van Advent
Dienst van Schrift en Tafel
Uitzenden van een kerkdienst
Op kerkdienstgemist.nl hebben we een gemeenschappelijke online omgeving met de Hervormde gemeente.
YouTubekanaal met filmpjes
Op het YouTube kanaal van onze gemeente zijn speciaal opgenomen filmpjes te bekijken.you tube kanaal pkn Wijk bij Duurstede