Preek van Pinksteren, zondag 19 mei 2024 Preek van Pinksteren, zondag 19 mei 2024
De actualiteit van Pinksteren
Lieke Weima
Ik mag vanmorgen als eerste iets zeggen bij de lezingen, en ik wil insteken bij de Geest van Wijsheid uit de eerste lezing. Ik vind het een fascinerend beeld voor de Heilige Geest, naast alle andere Bijbelse beelden die we al hebben. De Heilige Geest is de kiem van leven die over de wateren zweeft, de levensadem die ons wordt ingeblazen, de duif uit de hemel, de trooster die ons terzijde staat, de advocaat die voor onze belangen opkomt. En dan nu dus: de Geest is Wijsheid. Wijsheid! Wat is daar een behoefte aan in onze tijd…

De wijsheid waar de tekst over spreekt gaat niet over IQ, over hoe slim je bent. Wijsheid is geen boekenkennis of abstract kunnen denken. Nee, wijsheid  - en  daarmee Gods geest – heeft alles te maken met gerechtigheid in de wereld. Wijsheid is onderscheidingsvermogen. Wijsheid gaat over afwegen, goede keuzes maken. Wie wijs is, kan onderscheid maken tussen goed en kwaad, tussen recht en onrecht.

Díe wijsheid, zegt de tekst, die heb je nodig om God te ontmoeten. Als je God zoekt, zoek dan naar wijsheid. Als je God zoekt, heb dan de gerechtigheid lief.

Maar… waar vind je wijsheid? Hoe kom je erachter wat gerechtigheid betekent in onze tijd?

Er zijn vast vele manieren. Ik noem er één. Dorothy Day was de stichteres van een katholieke beweging die zich al meer dan negentig jaar wereldwijd inzet voor gerechtigheid. Haar manier om wijsheid te vinden, was om het leven te delen met daklozen, werklozen en armen. Letterlijk door bij elkaar in huis te wonen. Alleen zo ontdek je je eigen vooroordelen, je eigen privileges, en alleen zo ontdek je wat er in de samenleving voor jou vanzelfsprekend is maar voor deze mensen rampzalig uitwerkt, kortom: wat er onrechtvaardig is.

Ik vind dat zo’n mooi voorbeeld, omdat Dorothy Day een hele intelligente en vrome vrouw was, die veel boeken las, en veel tijd besteedde aan haar gebedsleven. Maar toch: echte wijsheid… Levenswijsheid. Die komt ergens anders vandaan. Het is ook die levenswijsheid die de leerlingen van Jezus hebben opgedaan tijdens die jaren dat ze met Jezus optrokken met zieke mensen, buitengesloten mensen, verachte mensen. En ik kan me voorstellen dat toen ze ná Pinksteren hun eerste gemeenschappen gingen vormen, die razendsnel groeiden, dat ze die wijsheid hard nodig hebben gehad!

Wijsheid is kwetsbaar en krachtig tegelijk. Kwetsbaar, want je vindt haar niet in de buurt van bedrog en van een sluwe ziel. De tekst zegt: ‘Waar onrecht opdoemt, trekt ze zich terug’. Een uitspraak die lijkt op onze uitdrukking: ‘In een oorlog sneuvelt de waarheid als eerste’. Alsof Wijsheid er niet tegenop kan, tegen geweld en tegen recht praten wat krom is. Maar ook: alsof ze zichzelf beschermt, haar eigen integriteit wil behouden, en weet waar ze niet welkom is…

Tegelijkertijd is Wijsheid krachtig: ze onderwijst mensen. Tegen alle tegenkrachten in blijft ze haar best doen. Wijsheid kun je leren. Maar: je moet de moeite doen om haar steeds te blijven zoeken. Ik hoop dat de kerk een plek kan zijn waar we levenswijsheid zoeken, levenswijsheid opdoen en openstaan voor de wijsheid van Gods Geest.

Jan Offringa
De heilige Geest is geen nieuwtestamentische uitvinding. Dat krijgen we mee in Wijsheid 1. Daar schetst een joodse auteur het beeld een goddelijke geest die de hele wereld vervult en haar voedt met wijsheid en liefde. Als Geest is God alom aanwezig. Ook reeds in het Oude Testament komen we haar volop tegen. Al snel gaan je gedachten dan naar het begin van de Bijbel, Genesis 1. Daar zweeft de Geest van God over het water van de oervloed. Die Geest zoekt naar vaste grond onder de voeten. Ze is als een duif – denk aan de duif van Noach na de zondvloed − die een landingsplek zoekt, een leefbare plek op aarde. Een plek waar het water – symbool voor chaos – ruimte maakt voor vruchtbaar land. En met name in mensen zoekt Gods Geest een onderkomen. In wijze koningen of moedige profeten die opkomen voor vrede en recht. Dat kom je keer op keer tegen in het Oude Testament.

Die Geest, vertelt het Nieuwe Testament, komt in volle glorie tot leven in de persoon van Jezus. Hij ontvangt haar bij zijn doop in de Jordaan, vertelt het evangelie met het beeld van een duif die op hem neerdaalt. En gedreven door deze Geest van wijsheid verkondigt Jezus zijn boodschap van het koninkrijk, met name in zijn gelijkenissen en in de Bergrede. Daarin gaat het vaak over de tegenstelling tussen wijs en dwaas, tussen wie bouwt op het zand of op een rots. Voor die wijsheid heb je die Geest nodig.

En nu, aldus Handelingen 2, gaat die Geest over op zijn volgelingen. Zij blijven niet als wezen achter, de Geest waar Jezus zo vol van was blijft onder hen wonen en werken. Dat is een bemoedigende gedachte – de Geest is nog altijd onder ons − maar kunnen we dat 2000 jaar later als kerk wel volhouden en waarmaken? Is de Geest niet gedoofd, heeft ze zich door de eeuwen heen niet teruggetrokken? Werkt ze ondertussen misschien meer buiten dan binnen de kerk? Ja, waar zien we vandaag de dag die Geest van wijsheid aan het werk?

Voor mij toont wijsheid zich in het zoeken van de nuance, een thema dat Tom-Jan Meeus onlangs aansneed in een filosofisch essay over ‘duidelijkheid’. Meeus waarschuwt voor die roep om duidelijkheid maar begrijpt haar ook. Onze samenleving is complex geworden en kent een groeiende behoefte aan duidelijke taal, simpel, recht toe recht aan. Tegenwoordig worden politici daarin gedrild: ze moeten zich kort, bondig en scherp uitdrukken. Populisten zijn daarin specialist, en veel mensen gaan daarin mee. Helaas gaat dat ten koste van de nuance, die juist eerlijk laat zien hoe ingewikkeld onze wereld is geworden. Niemand weet zomaar de oplossing, niemand heeft de waarheid in pacht. Daar moet je samen naar zoeken, met gevoel voor nuance, zonder te simplificeren. En zonder liefdeloos over een ander heen te walsen.

Ik las het verhaal van een man die een stel jongeren hoort schelden. ‘Vluchtelingen moeten allemaal oprotten’. De man waagt het een van hen aan te spreken en vraagt: ‘Als jij in Aleppo zou wonen, ging jij dan met je gezin op de bank zitten wachten tot je wordt doodgeschoten of er een bom op je huis valt?’ Hij verwachtte een grote mond terug, maar merkte tot zijn verbazing dat de jongen daarover begon na te denken. Alsof er een innerlijk licht begon te branden, en er in hem iets van de wijsheid van de Geest begon te groeien. Wijsheid die hem misschien niet ter plekke bekeerde maar wel leerde nuanceren.

Dat is mijn bescheiden Pinksterdroom voor de kerk: dat we in een wereld vol polarisatie een plek zijn waar de nuance alle ruimte krijgt. Nuances zijn waardevol en onmisbaar als we spreken of nadenken over de wereld, de kerk, onszelf en ook over ons geloof. Zo is de kerk zo’n landingsplek voor de Geest die ons voedt met Gods wijsheid en liefde. Een plek waar we onze vooroordelen overstijgen en ons eigen gelijk ter discussie stellen. Een plek waar we bereid zijn te luisteren naar de taal en het verhaal van de ander. In zo’n kerk vergaat je de behoefte om duidelijkheid te eisen terwijl het juist gaat om de nuances. Die getuigen van wijsheid en fijngevoeligheid.

Dat is vandaag onze vraag aan iedereen, noem het de huiskamervraag: waar komen we die Geest van wijsheid vandaag de dag tegen: waar in de wereld, in de kerk, in allerlei mensen?
 
terug