Preek van zondag 19 februari 2023 Preek van zondag 19 februari 2023

Meer dan het gewone
 

Het jodendom is star en wettisch, vol geboden en verboden, terwijl het in het christendom gaat om vrijheid en liefde. Met die tegenstelling is menigeen groot geworden. En met die ogen werd ook de Bergrede gelezen. Want vind je dat beeld niet terug in het fragment van vanochtend? Zien we daar niet de antithese tussen wat joden leren van Mozes en christenen van Jezus, de antithese tussen de starre wetten van de Thora en de goedheid en genade van het evangelie? In het jodendom zou het om kille vergelding gaan: ‘oog om oog en tand om tand’. Maar in het christendom om bijna eindeloze vergeving, tot zeventig maal zeven maal toe. Dat beeld wordt vandaag de dag gevoed door de bikkelharde politiek van de staat Israël ten opzichte van de Palestijnen. Daar wordt Palestijns geweld minstens driedubbel vergolden en raakt de vrede steeds verder uit zicht. Toch is ‘oog om oog en tand om tand’ in principe geen gekke regel is. Want daarmee wordt juist paal en perk gesteld aan vergelding. Die mag niet uit de hand lopen.

Neem de praktijk van alledag. Als je van iemand een klap krijgt, is je eerste neiging meteen terug te slaan. Niet met één tik, nee, het liefst geef je meteen een dubbel portie terug. Niet terugslaan druist in tegen onze intuïtie. Maar zo loopt een ruzie snel uit de hand, het begint klein, maar eindigt groot. Kijk, om zo’n escalatie tegen te gaan, kende het jodendom een goede, in de kern humane regel: een oog voor een oog, een tand voor een tand. Dat betekent juist niet: neem maar lekker wraak, leef je daarin uit. Want dat wil deze leefregel juist inperken. Het is heel letterlijk één om één. Slaat iemand jou een blauw oog, dan sla je hem er niet twee terug. Of sneuvelt er in een ruzie één tand, dan ga je die ander niet een heel kunstgebit bezorgen. Nee: één om één, dat is rechtvaardig. Op die manier loopt onderlinge vergelding niet uit de hand!

Jezus wijst die regel niet zomaar af maar gaat nog een stap verder. Misschien hoeft een klap helemaal niet op ruzie uit te draaien. In plaats van meteen intuïtief wraak te nemen, kun je ook iets onverwachts doen. Met de bedoeling dat die ander even de draad kwijt raakt. Stel dat iemand je een tik geeft, en je slaat niet meteen terug. Maar je zegt tegen hem of haar: kijk, ik heb nog een wang. Dan hoop je natuurlijk niet op een volgende tik. Maar soms kan zoiets heel verrassend werken. Dan schrikt iemand wakker en ontdekt hij of zij bij zichzelf: wat ben ik nu stom bezig, slaan is eigenlijk heel zielig. Het is dus de bedoeling dat iemand tot bezinning komt en in de spiegel gaat kijken.

In de wereldpolitiek zal zoiets niet veel helpen. Als je iemand als Poetin de andere wang toekeert, zal hij nog een keer uithalen. Geef je hem in Oekraïne de ruimte, dan rukt hij verder op met zijn snode plannen – denk aan de Baltische staten. Het annexeren van De Krim was al een teken aan de wand. En ook onder leden van de Wagnergroep in Rusland of een drugsbende in eigen land zal het weinig succes hebben. De enige taal die men daar spreekt is die van dreiging en geweld. En ook de man die al jaren zijn gezin terroriseert met geestelijk of fysiek geweld zal er niet door veranderen. Maar in de dagelijkse omgang met mensen op straat of op het sportveld, misschien ook wel met buurtgenoten, collega’s of gezinsleden en niet te vergeten in een kerkelijke gemeente, kan het heel goed uitpakken. Door niet meteen met gelijke munt te reageren maar iets onverwachts te doen, ontstaat er een heilzame ruimte voor reflectie en bezinning. Je ziet het ook bij het schelden op elkaar, dat loopt al snel uit de hand. Maar dat hoeft niet. Een mooi voorbeeld is de reactie van politicus Hans Wiegel. Iemand schold hem uit – ik zal het netjes houden – voor zoiets als ‘onbenul’. Hij bleef kalm en antwoordde toen heel relaxed: aangenaam kennismaken, fijn dat u zich even voorstelt, mijn naam is Wiegel! Iedereen moest lachen, en hopelijk ontdooide de ‘onbenul’ zelf ook ter plekke.

In de Bergrede spreekt Jezus dus niet in antithesen, zo van: wat jullie vroeger van Mozes leerden is helemaal fout. Nee, Hij daagt mensen uit nog een stapje verder te gaan dan de oude leefregels. In plaats van de antithese, die wij er in kunnen lezen, wordt het bij hem een superthese, een soort overtreffende trap. Na het goede dat Mozes al leerde, heb je ook nog beter en best. Want je kunt wel kiezen voor vergelding, en in veel situaties – denk aan het Nederlandse strafrecht – kun je ook niet anders. Maar met name op persoonlijk vlak kan het wel heel goed werken: niet meteen met gelijke munt terug betalen en dan voor vergelding kiezen, maar eerst een creatieve weg zoeken om ruzies beperkt te houden en een weg van vrede met elkaar te zoeken. Dan doe je meer dan het gewone en kunnen er mooie dingen gebeuren. Daar draait het om in de supertheses van Jezus, om meer dan het gewone doen.

Dat klinkt nog sterker door in het tweede fragment uit Matteüs 5. Daar houdt Jezus zijn leerlingen voor: het is vrij makkelijk om je naaste lief te hebben en je vijand te haten. Maar heb ook je vijand lief, en bid voor wie je vervolgen. Veel mensen – hoor ik daarin − draag je als vanzelf een warm hart toe, maar je kunt niet iedereen even lief en aardig vinden. Er zijn altijd mensen die je minder goed liggen, maar dat is geen reden hen niet op een respectvolle manier te behandelen. En als iemand je echt tegenstaat en een soort vijand van je wordt, ook dan is het belangrijk geen olie op het vuur te gooien. Ook al heb je een vervelende collega, ga hem niet sarren. Ook al heb je een nare buurman, blijf hem gewoon groeten.

Wees voor zover het aan jullie ligt, schrijft Paulus in een brief, vriendelijk naar alle mensen. En verlaag je dus nooit tot het niveau van de ander. Ga niet mee in roddels, scheldpartijen of dreigementen, maar blijf daar zoveel mogelijk buiten. Op die manier blijf je elkaar met respect behandelen en gun je iemand gewoon het beste, zonder haatdragend of rancuneus te worden. En wie weet… komt er ooit een moment om iemand beter te leren kennen en dingen uit te praten en recht te zetten, ook dat proef ik in deze woorden van Jezus. Misschien… en dan is het prettig als er geen onnodig hoge drempels liggen. Dat voorkom je door normaal te blijven doen.

Toch gaat Jezus ook hier een stap verder. Niet alleen: ‘Heb je vijand lief’, maar ook ‘Bid voor wie je vervolgen’. Al biddend blijf je hoopvol uitkijken naar het moment dat dingen gaan veranderen, dat de vijandschap verdwijnt en er iets van vrede kan groeien. Blijf voor elkaar bidden – dat is zeker in deze tijd van felle maatschappelijke debatten van groot belang. Want hoe makkelijk ga je elkaar demoniseren en snijd je banden door die moeilijk te herstellen zijn. ‘Voorkom dat je elkaar verliest door polarisatie’, is de sterke boodschap van de laatste campagne van SIRE, de stichting voor ideële reclame. Kijk goed wat er gebeurt in discussies over asiel, klimaat of stikstof: ben je een discussie aan het winnen of ben je elkaar aan het verliezen? Die boodschap, onder andere uitgezonden in sterke radiospotjes, is helemaal in de lijn van de Bergrede. Verlies elkaar niet uit het oog en evenmin uit je hart, je biddende hart. Want die ander blijft hoe dan ook een mens als jij.

Wees genadig zoals God genadig is. Dat is kortweg de boodschap van Jezus. Want genade maakt je vrij, je leert wedijver, woede en wraak los te laten. En als genadig mens durf je verder te gaan in goedheid en liefde dan van je wordt verwacht. In de Bergrede heet dat: meer dan het gewone doen. Royaal zijn naar de ander, in je aandacht, liefde en vergeving - daar waar het maar even kan. Dat royale leven leren we bij God aan tafel, als we samen Avondmaal vieren op de wijze van Jezus: als we leren breken en delen, leren geven en vergeven. God zelf, laat Jezus zien, is niet uit op vergelding en wraak, maar reikt ons verrassend zijn liefde aan. Laten wij zo ook omgaan met elkaar, als het even kan met vriend en vijand. Wees genadig zoals God zelf genadig is. Amen
 
terug