|
Preek van zondag 17 september 2023
Preek van zondag 17 september 2023
De mantel der liefde Paulus schrijft niet zomaar over de liefde, nee, hij zingt erover. I Korintiërs 13 is een loflied op de liefde, met passages die we nooit meer vergeten. Dat geldt zeker voor het slot, met de bekende drieslag over geloof, hoop en liefde. In heel wat trouwdiensten is die tekst gelezen. Maar ook vers 7 is klassiek, als daar over de liefde staat dat ze alles verdraagt, alles gelooft, alles hoopt en in alles volhardt. In een eerder vertaling stond te lezen: ‘alles bedekt ze’. Daar komt onze mantel der liefde vandaan. Hebben we die mantel niet hard nodig om in de kerk en ook in de wereld de lieve vrede te bewaren? Want als we op alle slakken zout leggen, leven we van conflict naar conflict. De één zweert daarom bij die mantel der liefde, maar de ander kan er helemaal niets mee. Want wordt onder die noemer niet veel te vaak allerlei onrecht weggepoetst? Ja, is met name de kerk niet het instituut van ‘goedkope genade’ geworden, de snelle witwasserij van al onze zonden? Dat ging dan ten koste van de nodige gerechtigheid, van eerst maar eens schuld bekennen en bij ernstige zaken ook openstaan voor een terechte straf of vergelding. Sommige dingen vragen daarom. Dat dilemma kom je nu al tegen als het over de oorlog in Oekraïne gaat. Vroeg of laat moet het daar toch vrede worden, is ieders hoop en verwachting, en zal er onderhandeld worden. Wat is dan wijsheid? Je kunt van Oekraïne niet verwachten dat ze alle ellende zal toedekken met de mantel der liefde. Wat is er niet allemaal verwoest in het land en aangericht onder de bevolking? Hoeveel onschuldige mensen vonden niet de dood of zijn hevig getraumatiseerd? Rusland moet boeten en betalen voor deze wrede oorlog, is een breed gedeeld sentiment. Maar tegelijk zit Versailles in ons achterhoofd, 1919, het vredesverdrag na de Eerste Wereldoorlog. Toen werd Duitsland zo zwaar gestraft voor zijn agressie en kreeg het zulke hoge herstelbetalingen opgelegd, dat het zich diep vernederd voelde en – zeker na de beurskrach tien jaar later – sterk ontwricht raakte. Versailles heeft zo de basis gelegd voor het opkomende nazisme en de Tweede Wereldoorlog, wordt vaak gezegd. Daarom is het na die tweede oorlog heel anders gegaan. Toen kreeg Duitsland al snel hulp aangeboden voor de wederopbouw en werd er juist licht gestraft. Met als gevolg dat veel mensen die gruwelijke oorlogsmisdaden hadden begaan, niet werden gestraft. Dat is de hoge prijs voor zo’n mantel der liefde. Die kiest vaak voor de lieve vrede, ten koste van gerechtigheid en vergelding. Ja, hoe moet dat straks met Rusland, als het de oorlog niet wint? Wat is dan wijsheid in de tijd daarna? Bij Paulus gaat het om relatief kleine, interne conflicten. Maar in Korinthe, proef je in zijn brieven, kan het toch ook flink stormen. De pas ontstane christelijke gemeente in die Griekse havenstad staat bol van de spanning en tweedracht. Een soort JA21 of Partij voor de Dieren – vrij jonge bewegingen die zo hun startproblemen kennen. Het verhaal van de kikkers in één kruiwagen die op den duur alle kanten opspringen. Zoiets geldt ook voor de gemeente van Korinthe, waar mensen met elkaar ruzie maken over van alles tegelijk. Minstens twee brieven heeft Paulus nodig om daar enige lijn in aan te brengen, en het kan zijn dat andere brieven verloren zijn gegaan. Er is een richtingenstrijd gaande, we lezen dat mensen partijschappen vormen en hun eigen gelijk wollen halen. En dat gaat dan ten koste van de eenheid, de onderlinge verdraagzaamheid, de bereidheid geduldig en vergevingsgezind met elkaar om te gaan en dingen toe te dekken met de mantel der liefde. Vaak heb je dat wel nodig in religieuze kwesties. Want iedereen kan zich wel op God of de Bijbel beroepen maar niemand heeft de waarheid in pacht. Niemand heeft − zoals de Engelsen mooi kunnen zeggen – een God’s point of view. Het is daarom verstandig niet te snel een lijn te trekken tussen ketters en de ware gelovigen, om elkaar vervolgens te vuur en te zwaard te bestrijden. Met wat minder hete hoofden en wat meer liefdevolle harten had de kerkgeschiedenis er heel anders uitgezien. Dan hadden we misschien geen oecumene nodig, al is het anderzijds wel prettig dat er in de kerkelijke wereld iets te kiezen valt. We zijn op allerlei punten echt anders, als mensen en gelovigen, vaak zit het ook in karakter en levensgevoel. Dat hoeven we niet te ontkennen of onder de mat te vegen. Maar we moeten dat ook niet uit de hand laten lopen, zoals in Korinthe is gebeurd en later nog veel vaker in de kerkelijke wereld. Onderlinge verdraagzaamheid en ook die mantel der liefde zijn een groot goed, weet Paulus al. Hoe zit dat bij Jezus, al het om vergeving en de mantel der liefde gaat? Dat is best lastig aan te geven, laat hoofdstuk 18 van Matteüs zien. Eerder, in een fragment dat we vandaag niet lazen, benadrukt Jezus dat er zeker grenzen zijn aan wat je van elkaar kunt accepteren. Als iemand je onrecht doet en die persoon blijft daarin volharden, aldus Jezus, dan is het goed op den duur afstand nemen. Maar doe dat pas na drie oprechte pogingen om dingen uit te praten en recht te zetten. Blijft die ander dan halsstarrig en laat hij zich niet corrigeren, dan is het verstandig een grens te trekken. Je hoeft dus niet eindeloos door te gaan met je poging tot verzoening, aldus Jezus. Dat zijn opvallende woorden die menigeen kunnen verbazen. Vaak denken christenen dat ze eindeloos moeten doorgaan met hun poging de vrede te herstellen. Maar hier leer je van een vrij nuchtere Jezus dat er ook grenzen zijn aan zoiets als vergeven en verzoenen. Toch gaat het meteen daarna in Matteüs 18 over elkaar zeventig maal zeven maal vergeven. Dan vraagt Jezus opeens het bijna onmogelijke van Petrus en lijken zijn eerdere, nuchtere woorden als sneeuw voor de zon te verdwijnen. Toch is er een belangrijk verschil. Want nu gaat het niet over iemand die hardnekkig blijft ontkennen dat hij fout zat. Hier gaat het over iemand die spijt krijgt van wat hij gezegd of gedaan heeft en die dan een ander om vergeving vraagt. Dat verandert de situatie, zoals blijkt uit de gelijkenis die Jezus vertelt. Die begint ermee dat een dienaar, die een hoge schuld heeft opgebouwd, zijn baas nadrukkelijk om genade smeekt. Met als gevolg dat die baas medelijden krijgt en hem het verschuldigde bedrag zomaar kwijtscheldt.. Het begint dus met vergeving vragen en berouw tonen. Bij Lucas is dit nog duidelijker dan bij Matteüs. Daar zegt Jezus: ‘Indien je broeder zondigt, spreek hem dan ernstig toe. En als hij berouw heeft, vergeef hem. Ook als hij zevenmaal op een dag tegen je zondigt en zevenmaal naar je terugkeert en zegt: “Ik heb berouw”, dan moet je hem vergeven’. Wees bij berouw dus royaal met vergeving, zelfs als die ander opnieuw, ja meerdere keren in de fout gaat. Op zich herkenbaar, niet in de laatste plaats bij ons zelf: dan zijn we keer op keer vooringenomen, heethoofdig of loslippig, en dat leer je niet zomaar af. In zulke dingen is de mens echt een draaideurzondaar. Paulus schrijft ergens: je weet dat het anders moet, maar je gaat toch weer de mist in. Sommige dingen zitten diep in ons, ook gelovigen is niets menselijks vreemd. Maar blijf daar niet in hangen, geeft Jezus ons mee, blijf daaraan werken. Zoek met elkaar een uitweg van vergeving en vernieuwing. Dat is de mantel der liefde die Hij ons aanreikt, de mantel die we samen kunnen weven. Nu gaan we het tegenstrijdige bij Matteüs ook beter begrijpen. Want waarom, vraag je je af, krijgt de slechte dienaar niet opnieuw genade? Waarom wordt hij, omdat hij op zijn beurt een ander niet vergeeft, meteen gestraft en is er geen tweede keer vergeving? Dat is toch niet de 70 maal 7 maal die Jezus net bepleit heeft? Nee, de slechte dienaar, die eerst zomaar alle schuld kreeg kwijtgescholden maar vervolgens zelf geen genade kent met zijn collega, wordt overgeleverd aan de folteraars – was het geen gelijkenis, dan lag hier werk voor Amnesty International. Jezus gebruikt hier harde woorden om duidelijk te maken wat hem voor ogen staat. Want je mag vrijuit vergeving vrágen, aan God en aan elkaar, maar alleen als je tegelijk bereid bent royaal vergeving te schénken. Een genadige God kan niet tegen genadeloze mensen. Daar gaat het hier om: een genadige God kan niet tegen genadeloze mensen! Dat is wat God zelf met zijn royale genade in gang wil zetten, dat wij op onze beurt genadige mensen worden, maar daar doet deze onbarmhartige dienaar niet aan mee. Terwijl dat juist tot de kern van het Koninkrijk behoort: vergeving durven vragen en zelf tegelijk bereid zijn vergeving schenken, die twee zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Daarvoor heeft Jezus zich met hart en ziel, met lijf en leden ingezet. Voor dat nieuwe koninklijke leven was Hij bereid te sterven, uit pure liefde, in de hoop dat wij echt genadige en vergevingsgezinde mensen worden. Toch, en daar sluit ik mee af, is vergeven nooit een plicht. Er zijn mensen die volharden in hun kwaad en nooit vergeving vragen. Er zijn dingen die niet of bijna niet te vergeven zijn. Daar past geen mantel der liefde. Een wereld waar vergeving almachtig wordt, is onmenselijk – schreef de joodse filosoof Levinas, met de Holocaust in gedachten. Ook dat moet hier gezegd worden. Moordpartijen, seksueel misbruik, de wrede oorlog van Poetin, allerlei wandaden zijn ons echt te groot. Of zulke dingen op een of andere manier te vergeven zijn, dat moeten we maar aan God overlaten. Misschien dat de Eeuwige er raad mee weet. Maar daarnaast blijven er genoeg andere situaties waar het wel kan. Daar is royale vergeving een volop bevrijdende kracht: niet alleen voor wie haar ontvangt, ook voor wie haar schenkt. Amen. | ||
| terug | ||
