|
Preek van zondag 10 september 2023, Startzondag
Preek van zondag 10 september 2023, Startzondag
Samen
Het jaarthema voor het komende seizoen is een hele mond vol: ‘Ga mee. Samen groeien in geloof, hoop en liefde. Daar kun je alle kanten mee op, maar dat zal ik vanochtend niet doen. Want als we elk woord uit die volzin uitgebreid nalopen, zijn we zo een uur verder. Daar zit u vermoedelijk niet op te wachten, en voor mij is het niet slim vandaag al mijn kruit in één keer verschieten. Want als het even kan, moet dit nieuwe thema nog een heel jaar mee.
Eerst maar eens een kleine bekentenis: we hebben een beetje aan dat thema gesleuteld. De landelijke kerk heeft het over ‘samen getuigen van geloof, hoop en liefde’. Dat roept al snel een zeepkistgevoel op – evangeliseren op de markt − en heeft, zeker in combinatie met dat ‘ga mee’, iets activistisch: we gaan erop uit om in de wereld te getuigen! Iemand vond het meer iets voor scouts of een wandelclub dan voor een kerk. Zo van: ‘Ga mee naar buiten allemaal, dan zoeken wij de wielewaal’. Nee, geloven moet niet iets opdringerigs krijgen, dat willen we vandaag de dag graag vermijden. Daarom hebben we er ‘samen groeien’ gemaakt. Dat kan trouwens wel een indirecte vorm van getuigen worden. Want waar mensen groeien in hun geloof, hoop en liefde, daar straalt dat van hen af en krijgt dat iets uitnodigends. Anderen krijgen er oog voor en gaan er misschien naar vragen: vertel eens, wat is dat geheim in je leven, die bron van inspiratie, en wat doet geloven met jou? Vaak is dat de basis voor een mooi gesprek, als dat in alle vrijheid plaatsvindt. Geen druk op de ketel, ook geen verborgen agenda – ik wil jou eigenlijk bekeren! – maar zorgvuldig luisteren en spreken in een sfeer van wat men wel noemt ‘geweldloze communicatie’. Praten zonder drammen.
Groeien in geloof, hoop en liefde, dat is ook een rode draad in de Bijbel. En vandaag de dag is dat bittere noodzaak, wordt her en der benadrukt. We moeten tot een meer volwassen christendom komen, lees ik bij de Tsjechische theoloog Tomáš Halík, zodat het ontwaakt uit zijn geestelijke sluimer. De kerk is vaak ingedut en teveel met zichzelf bezig. Ze moet volgens hem over haar eigen grenzen heenstappen en zich inzetten voor een wereldwijde broederschap en een nieuwe manier van leven. Grote woorden, hoe maak je die concreet? Dat wordt niet helemaal duidelijk bij Halík. Maar hij wil duidelijk af van het aloude hokjesdenken en ook van de achterhoedegevechten die de kerk vaak verlammen. Het christendom moet midden in de wereld staan als een bron van inspiratie en vrede.
Ook noem ik het boek ‘God 9.0’, dat met name in Duitsland furore maakte. Dat brengt in beeld hoe je persoonlijk als mens spiritueel kunt groeien, niet alleen in je godsbeeld en geloofsbeleving maar ook in je gezindheid, je hele manier van mens zijn. Deze tijd van crisis vraagt om een nieuwe manier van geloven, hopen en liefhebben die aanstekelijk werkt – voor die enorme uitdaging staan we als kerk. Ook die persoonlijke groei zit mooi verweven in het programma dat BovenWijks ons voor dit najaar aanbiedt. Vanaf vandaag ligt in de kerk een mooie flyer. Doe mee, zou ik zeggen, en nodig ook anderen uit met je mee te gaan.
Vandaag, gemeente, richt ik me met name op het woord ‘samen’, dat niet alleen bij Prediker en Matteüs een belangrijke rol speelt maar ook dagelijks het nieuws bepaalt. Bij de komende verkiezingen gaat het in veel gevallen om verbinding, om samen, als tegenwicht aan alle versplintering en polarisatie. Toen Pieter Omtzigt met zijn nieuwe partij kwam – dit is geen stemadvies – las ik een mooie beschouwing over zijn mensbeeld. Tegenover individualisme plaatst hij personalisme. Bij dat laatste ga je niet uit van individuen die zoveel mogelijk los van en ongehinderd door anderen hun keuzen maken. Dat loopt, merken we, makkelijk uit op ‘ieder voor zich’ en ‘ik heb altijd gelijk’. Personalisme zegt dat mens zijn of mens worden altijd in samenspel met anderen gebeurt. Je leeft in verbondenheid en dialoog met je omgeving en staat open voor wat anderen inbrengen – je familie, vrienden, collega’s, buren, de kerk ook. Je kunt niet om het ‘samen’ van een samenleving heen.
Een goed voorbeeld is de gevoelige discussie over ‘voltooid leven’. Het individualisme verkondigt: ik mag zelf bepalen of mijn leven op een gegeven moment klaar, dus voltooid, is en dan voor de dood kiezen. Het personalisme zal benadrukken: in zo’n afweging spelen ook anderen een belangrijke rol, van naaste familie tot aan de huisarts, en ook is er een samenleving die bepaalde mogelijkheden en grenzen aangeeft, net als bij euthanasie. Niet om dingen zomaar te verbieden – euthanasie is hier bij wet geregeld – maar wel om samen af te wegen wat wijsheid is als het om leven en dood gaat. Dat moet niet ieder voor zich uitmaken.
Samen is ook in de Bijbel een sleutelwoord. Iemand als Prediker kan daar heel nuchter over zijn: samen biedt warmte en veiligheid, samen kun je meer werk verzetten en sta je sterker. Dat beseft menigeen in zijn of haar leven, zeker als dat samen optrekken voorbij is en heel erg wordt mist. Dat beseft het volk van Oekraïne in zijn strijd tegen Rusland. Het hunkert naar bondgenoten en naar lidmaatschap van de NAVO. Met z’n tweeën sta je sterk, aldus Prediker, en gedrieën is nog beter – denk maar aan een touw, gevlochten uit drie strengen. Vroeger had je van die oersterke sisaltouwen met drie strengen.
In het evangelie van Matteüs krijgt dat een mooie spirituele verdieping. ‘Waar twee of drie in mijn naam samen zijn’, verkondigt Jezus daar, ‘ben Ik in hun midden’. Ik lees het als een bijzondere toezegging: waar twee mensen oprecht zoeken naar ontmoeting en verbinding, ook als ze biddend in gesprek gaan met God, daar is Jezus als derde, als verbindende schakel aanwezig. Ongetwijfeld is dat een verwijzing naar de Geest die van hem uitgaat, de Geest die vruchten laat groeien als liefde, vreugde, vrede en geduld. Dat spreekt me aan, ik kom het ook in veel moderne theologie tegen. Daar wordt God niet gezocht in de macht, zo je wilt almacht, die het grote wereldgebeuren aanstuurt. Nee, God zit in de verbinding, in de liefde en breder – in het netwerk van relaties die mensen aangaan met elkaar en met al wat leeft op aarde. God is verweven met deze wereld, met de hoop en de liefde die mensen delen en koesteren. God zit in het ‘samen’ dat ons verbindt met elkaar, de aarde en heel dit bestaan.
Toch is ‘samen’ ook een moeilijk woord, weet menigeen uit de praktijk. Want ‘samen’ vraagt van mensen dat ze zich over en weer kunnen verplaatsen in wat de ander denkt of voelt. Kun je dat echt, vraagt dat niet teveel aan inlevingsvermogen en tegelijk aan zelfrelativering? Leg je niet hoe dan ook je eigen patroon op het leven van een ander en modelleer je iemand dan niet naar je eigen inzicht? Die vraag werd lang geleden al opgeworpen door de filosoof Montaigne. ‘Als ik met mijn kat speel’, schreef hij, ‘hoe weet ik dan dat zij niet met mij speelt’? Je denkt dat jij het initiatief hebt maar die kat, ach, die laat jou in die waan. De boodschap mag duidelijk zijn: je kunt met al je empathie nooit precies peilen wat er in een ander omgaat, of het nu om katten of om mensen gaat. Als we streven naar onderlinge ontmoeting en wederzijds begrip, dan is het goed om die kat van Montaigne in gedachten te houden.
Een ander kennen, jezelf laten kennen, dat is vaak niet zo eenvoudig.
Dat geldt ook voor de kerk, voor ons pastoraat en alle andere ontmoetingen, maar dat hoeft ons niet te ontmoedigen. Want ook altijd is er die toezegging van Jezus zelf: ‘Waar twee of drie in mijn naam samen zijn, ben Ik in hun midden’. In dat kennen en gekend worden wil Hij ons de weg wijzen. Met die aanwezigheid durven we dit waagstuk aan, het waagstuk van samen gemeente zijn en van samen groeien: in geloof, hoop en liefde. Amen
|
